سالک نوعی بیماری است که از طریق گزش جنس ماده یک نوع پشه خاکی به انسان منتقل می شود. عامل بیماری یک نوع انگل به نام لیشمانیاست. تاکنون ۲۰ نوع انگل لیشمانیای قابل انتقال به انسان شناخته شده است. این پشه معمولا در مناطق تاریک و مرطوب مانند پشت اشیای ثابت منزل، زیرزمین، اطراف توده های زباله و اماکن متروکه زندگی می کند. ظهور بیماری طیف وسیعی دارد و می تواند در حالت خفیف به شکل یک زخم پوستی باشد که امکان عود مجدد دارد یا در حالت های شدیدتر منجر به بیماری تخریب کننده پوست و مخاط یا بیماری سیستمیک کشنده شود. درمان حالت وخیم بیماری همواره چالشی بزرگ بوده و با بروز مقاومت دارویی مشکل دوچندان شده است. انگل عامل بیماری در بخش های بزرگی از سراسر جهان به غیر از استرالیا، جزایر اقیانوس آرام و قاره قطب جنوب شناسایی شده است. این بیماری معمولا افرادی را نشانه می گیرد که دچار سوء تغذیه هستند، ضعف سیستم ایمنی دارند و در مناطق فقیرنشین زندگی می کنند.
علائم بیماری سالک پوستی کدامند ؟
بیماری سالک پوستی موضعی:
زخم ها یا برجستگی های کوچک پوسته دار در قسمتهای باز پوست، زخم ها می توانند همراه با یک عفونت قارچی باشند.
بیماری سالک پوستی منتشر :
برجستگی ها یا ندول های کوچک منتشر پوستی به صورت چندتایی، همراه با زبری گسترده، مشابه زخم های بیماری جذام.
بیماری سالک پوستی مجدد عودیافته :
زخم هایی که سال ها پس از اینکه پماد آلفا برای آفتاب سوختگی ظاهرا بیماری بهبود یافته مجددا عود می کنند، عموما در ناحیه صورت و بیشتر در ناحیه چانه ایجاد می شوند، به صورت یک برجستگی پهن در مرکز یا اطراف زخم قبلی تشکیل می شوند، گسترش زخم موجب تخریب مشخص بافت صورت می شود که بسیار به زخم های سل پوستی شبیه است.
بیماری سالک پوستی مزمن :
ماه ها یا سال ها پس از بهبود سالک احشایی روی می دهد، زخم های پوستی به صورت ماکول های بی رنگ یا برجستگی های قرمز یا به صورت ندول یا پلاک دیده می شود، زخم ها ممکن است به تعداد زیاد باشد و برای ده ها سال باقی بماند. روند بیماری به این گونه است که پس از گزش پشه و گذشت ۲ تا ۸ ماه در محل گزش برجستگی قرمزرنگی ایجاد می شود که خارش دارد ولی بدون درد است. پس از چند هفته برجستگی سفت و قرمز و روی برجستگی یک فرورفتگی به عمق یک میلی متر ایجاد می شود. به تدریج از ضایعه مایعی ترشح می شود و کم کم به صورت دلمه در می آید. با گذشت زمان رنگ دلمه قهوه ای می شود و زخم سرباز می کند. در صورتی که زخم به باکتری یا قارچ آلوده نشود، ابتدا از مرکز زخم شروع به بهبود می کند، دلمه خشک می شود و ضایعه بهبود می یابد ولی جای زخم به صورت جای سوختگی باقی می ماند.
علائم بیماری سالکی پوستی مخاطی :
در این نوع تخریب بی وقفه ناحیه پماد زخم حلق و حنجره و بینی منجر به تخریب گسترده صورت می شود.
علائم مشخص آن عبارتند از: مسدود شدن سوراخهای بینی با تشکیل بافت اضافه، باز شدن سپتوم بینی، درگیری غضروف بینی، تغییرات ظاهری بینی که به «منقار طوطی» یا « بینی شتری» معروف است.احتمال زخم سقف دهان، زبان سوم، لب ، حلق و حنجره، خشکی صدا ممکن است نشانه درگیر شدن حنجره باشد.التهاب لثه، پیوره .التهاب غدد لنفاوی .در حالت حاد ، درگیری مخاط بینایی و تناسلی .
علائم بیماری سالک مخاطی :
بیماری های سیستمیک کشنده که با تیرگی پوست، تب و کاهش وزن، بزرگی طحال و افزایش گاماگلوبولین ها مشخص می شوند. در حالت خیلی شدید بیماری، تب، خستگی مفرط ، بی حالی ، سرفه های خشک ، اسهال ، سردرد ، استفراغ و آدنوپاتی .
چگونه تشخیص داده می شود؟
سالک را می توان از طریق آزمایش های کلینیکی تشخیص داد که عبارتند از:
- نمونه برداری از ناحیه زخم و کشت آزمایشگاهی .
- تست سرولوژی برای یافتن آنتی ژن کا ۳۹ .
- آزمایش PCR برای تشخیص سریع .
- شمارش گلبول های خون ، اندازه گیری میزان انعقاد خون ، آزمایش های کبدی ، کشت خون محیطی .
- اندازه پانسمان زخم گیری لیپاز، آمیلاز، گاماگلوبولین و آلبومین .
آیا درمان دارد ؟
درمان بیماری سالک از یک فرد تا فرد دیگر می تواند متفاوت باشد زیرا بیماری بر اثر گونه های گوناگون انگل ایجاد می شود و درمان می تواند با توجه به گونه عامل بیماری متغیر باشد. بنابراین پیش از شروع درمان باید به الگوی بالینی بیماری، ناحیه جغرافیایی که بیمار در آن قرار دارد، وضعیت سیستم ایمنی بیمار و درمان های قبلی انجام شده توجه کرد. معمولا درمان نوع احشایی، پوستی مخاطی یا نوع حاد بیماری باید در مراکزی انجام بگیرد که تجربه و امکانات درمان بیماری را داشته باشند و جدیدترین دستورالعمل های مربوط به درمان را رعایت کنند. امکان عود مجدد زخم های مزمن، زخم های عودکننده یا پوستی مخاطی سالک شهری در صورت درمان نشدن بین ۵ تا ۱۰ درصد است پس باید از روش درمان استاندارد تزریقی استفاده کرد.
بیماری سالک پوستی روستایی خود به خود خوب می شود اما اگر بیمار زخم های بدشکلی دارد یا دچار تب شده یا احساس درد می کند باید تحت درمان قرار بگیرد. برای درمان سالک پوستی انتخاب های متعددی وجود دارد. علاوه بر تجویز داروهای خوراکی و تزریقی ، می توان از درمان پماد آلفا برای جوش
های موضعی مانند کرایوتراپی، گرمادرمانی در دمای ۴۰ تا ۴۲ درجه سانتی گراد ، تزریق موضعی داروی ” سدیم استیبو گلوکونات ” داخل زخم به صورت یک بار در هفته به مدت ۷ تا ۱۰ هفته و داروهای ضدانگل موضعی استفاده کرد. یکی از اقدامات مهم در درمان سالک این است که به سوء تغذیه بیمار رسیدگی و رژیم غذایی پرپروتئین و پرکالری برای وی تعیین و بیماری های سیستمیکی که بیمار به آن مبتلاست مانند سال یا ایدز را کنترل کنیم. از دیگر اقدامات درمانی تجویز آنتی بیوتیک برای کنترل عفونت باکتریایی زخم است. به رغم کسب نتایج بالینی موفقیت آمیز، پاسخ این سوال که آیا انگل به کلی ریشه کن می شود یا نه روشن نیست زیرا در برخی گزارش ها می بینیم با وجود درمان ایمینیوتراپی باز هم بیماری عود مجدد داشته است. در بعضی مناطق مانند روسیه یا خاورمیانه برای ایمن کردن بدن در برابر نوع روستایی بیماری از نوعی انگل زنده استفاده شده اما این اقدام منجر به بروز نوع تغییر شکل یافته بیماری شده و در ناحیه تزریق، زخم عمیقی به جا مانده است. در حال حاضر محققان سراسر جهان دست اندرکار ساخت واکسن موثر برای بیماری سالک هستند اما متاسفانه هنوز راه به جایی نبرده اند. جامعه بیماریهای عفونی آمریکا درصدد ارائه دستورالعمل جدید برای بیماری است. آخرین دستورالعمل مربوط به سال ۲۰۱۶ میلادی است. مطمئنا پیشگیری راهی کم هزینه تر از درمان است. استفاده از پشه بند، جمع آوری و دفع درست زباله، جلوگیری پماد سوختگی از تجمع زباله در محیط زندگی، دفع درست فاضلاب، مبارزه با جوندگان و دور نگه داشتن آنها از محیط های زندگی، تخریب اماکن مخروبه و متروکه و بالاخره پوشاندن زخم سالک برای جلوگیری از انتقال بیماری به افراد دیگر، از جمله اقدامات پیشگیرانه محسوب می شود.
مقاله مرتبط : از حشره دراکولا چه می دانید؟
منبع