زخم اثنی عشر نوعی زخم گوارشی یا (پتپیک) است که در روده اثنی عشر یعنی بخش آغازین روده کوچک، روی می‌دهد. زخم گوارشی همان بخش‌های آسیب‌دیده و تحلیل رفته در لایه‌ی پوشش‌دهنده معده و روده اثنی عشر هست که موجب بروز معده درد، خونریزی احتمالی و علائم دیگر گوارشی می‌گردد. مهم‌ترین و شایع‌ترین عامل زخم اثنی عشر، عفونت میکروبی معده است که با باکتری‌های هلیکوباکتر پیلوری ارتباط دارد.
علائم و نشانه‌های زخم اثنی عشر چیست؟
زخم اثنی عشر موجب ایجاد عفونت و آسیب در لایه‌ی پوشش‌دهنده معده می‌گردد و ممکن است که علائمی را در پی داشته باشد. ممکن است که علائم با توجه به شدت، در افراد مختلف متفاوت باشد.
علائم شایع زخم اثنی عشر
ممکن است که به‌طور روزانه و یا هر مدت یک‌بار علائم زخم اثنی عشر را تجربه کنید. در این هنگام هر یک از علائم شکمی که در زیر ذکر شده‌اند ممکن است به‌طور شدید در فرد ظاهر می‌شوند.
- نفخ شکم
- باد گلو زدن
- سوزش در معده و درد شدید در قسمت پایین شکم
- احساس سیری مفرط
- از دست دادن اشتها
- حالت تهوع همراه با استفراغ و یا بدون استفراغ
- کاهش وزن ناگهانی
علائم جدی که ممکن است نشان‌دهنده‌ی وجود یک بیماری تهدیدکننده حیات باشند
در برخی موارد، زخم‌های اثنی عشر می‌تواند تهدیدکننده‌ی جان باشند. اگر شما یا کسی که با آن در ارتباط هستید دارای هر یک از این علائم تهدیدکننده زندگی هستند به سرعت به فوق تخصص گوارش مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:
- مدفوع خونی (ممکن است که خون موجود در بافت مدفوع قرمز، سیاه و یا تیره‌رنگ باشد)
- درد شدید در شکم
- استفراغ خونی
چه عواملی موجب بروز زخم اثنی عشر می‌شود؟
شایع‌ترین عامل ایجادکننده زخم اثنی عشر، عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری است. علل دیگر بروز زخم اثنی عشر شامل عواملی از جمله مصرف الکل، دخانیات و یا داروهایی نظیر داروهای غیراستروئیدی می‌شود که می‌توانند موجب عفونت معده و لایه‌ی پوشش‌دهنده اثنی عشر گردند. بیماری شدید و پرتودرمانی نیز با زخم اثنی عشر ارتباط دارند.
عوامل خطرساز زخم اثنی عشر
چندین عامل خطر ابتلاء به زخم اثنی عشر را افزایش می‌دهند. همه افرادی دارای عوامل خطرساز به زخم اثنی عشر مبتلا نخواهند شد.
عوامل خطرساز زخم اثنی عشر عبارتند از:
- مصرف مشروبات الکلی
- عفونت ناشی از هلیکوباکترپیلوری
- سابقه پرتودرمانی
- مصرف مرتب داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی نظیر ایبوپروفن (ادویل، موترین)، ناپروکسن (آلیو) ویا آسپرین
- فشار عصبی و یا ابتلاء به بیماری شدید
- مصرف دخانیات
راه‌های تشخیص زخم اثنی عشر یا دوازدهه
آندوسکوپی بهترین آزمون تشخیصی برای زخم اثنی‌عشر است. در این روش متخصص با عبور دادن لوله نازک داخل معده و رسیدن به اثنی عشر با استفاده از ورود تلسکوپ انعطاف‌پذیر در پایین مری می‌توانند التهاب و زخم‌ها را به راحتی تشخیص دهد. در کنار آندوسکوپی که راه تشخیص اصلی زخم دوازدهه است، برای تشخیص باکتری هلیکوباکترپیلوری روی نمونه (خون، مدفوع، تنفس و یا یک نمونه بیوپسی گرفته شده در آندوسکوپی) آزمایش انجام می‌شود و میکروب هلیکوباکترپیلوری تشخیص داده می‌شود.
زخم اثنی عشر چگونه درمان می‌شود؟
با دنبال کردن مراقبت‌های پزشکی توسط یک متخصص گوارش دوره درمان زخم اثنی عشر آغاز می‌گردد. برای تعیین اینکه شما به زخم اثنی عشر مبتلا هستید، متخصص گوارش از شما می‌خواهد تا یک آزمایش تشخیص انجام دهید.
مصرف آنتی‌بیوتیک برای درمان زخم اثنی عشر
اگر زخم ایجاد شده به علت عفونت هلیکوباکترپیلوری باشد، آنتی‌بیوتیک درمانی بخش اصلی و عمده دوره درمانی شما خواهد بود. برای جلوگیری از عفونت و عود مجدد زخم، دنبال کردن دقیق دوره مصرف آنتی‌بیوتیک امری مهم است. در اکثر موارد مصرف دو نوع آنتی‌بیوتیک به مدت ۱۴ روز تجویز می‌شود. نمونه‌های آنتی‌بیوتیک‌ها عبارتند از:
- آموکسی سیلین
- کلاریترومایسین (بیاکسین)
- مترونیدازول (فلاجیل)
- تتراسایکلین
داروهای دیگر برای درمان زخم اثنی عشر
داروهایی نظیر مهارکننده‌های پروتون پمپ و گیرندهH2 هیستامین که از میزان اسید معده می‌کاهند می‌توانند درمان مؤثری برای زخم اثنی عشر باشد.
داروهای مهارکننده پروتون پمپ که در درمان زخم اثنی عشر مؤثر هستند عبارتند از:
- اسموپرازول (نکسیوم)
- لانسوپرازول (پریواسید)
- امپرازول (پریلوسک)
- پنتوپرازول (پروتونیکس)
- رابپرازول (اسیفکس)
آنتاگونیست های گیرنده H2 هیستامین که در درمان زخم اثنی عشر مؤثرند عبارتند از:
- سایمیتیدین (تاگامنت)
- فاموتیدین (پپسید)
- نیزاتیدین (آکسید)
- راینیتیدین (زانتاک)
اگر اسهال یا استفراغ دارید کنترل و تأمین مایعات و الکترولیت‌های بدن می‌تواند بخشی از یک درمان موفق باشد.
درمان‌های خانگی برای زخم اثنی عشر
درمان‌های خانگی زخم اثنی عشر شامل مصرف موز، عسل، آب هویج، کلم‌برگ خام و غذاهای سرشار از فیبر مانند جو، عدس و مصرف میوه‌های سرشار از ویتامین A مانند گوجه، هلو و هندوانه به شیوه‌های متفاوت می‌باشد.
تأثیر و نتیجه بخشی این درمان‌های خانگی زخم اثنی عشر در بیماران مختلف، بسته به شدت زخم یا دلیل اصلی ایجاد زخم متفاوت است. هر چه درمان این مشکلات بیشتر به تعویق انداخته شود و بیماری تا مراحل پیشرفته و نهایی پیش رود احتمال وخیم‌تر و جدی‌تر شدن آن‌ها نیز بیشتر است. بیمار باید اقدامات احتیاطی لازم را به‌طور مداوم تا زمان التیام کامل زخم انجام دهد.
- مواد سرشار از فیبر: غذاهای سرشار از فیبر مانند جو دوسر، جو، عدس، هویج، لوبیا، سویا موادی هستند که در کاهش علت‌های ایجاد زخم‌های اثنی عشر بسیار مؤثر و مفید هستند.
- چای بابونه و چای قاصدک: چای بابونه سرد و چای قاصدک ولرم می‌تواند به رفع هر نوع عفونت کمک کند. چای بابونه و قاصدک را می‌توان دو بار در روز با فواصل زمانی مناسب از یکدیگر مصرف کرد. حتی اگر شما به آنچه که شک دارید زخم اثنی عشر باشد مبتلا نباشید، مصرف روزانه این دمنوش ها به تمیز نگه‌داشتن سیستم داخلی بدن کمک و هرگونه باکتری را از بدن خارج می‌کنند.
- ویتامین A: هر گونه میوه سرشار از ویتامین A باید به‌طور منظم در طول روز مصرف شود. هندوانه، هلو، آب هویج، کلم‌برگ خام، پرتقال و تمشک بهترین نمونه این میوه‌ها هستند به این دلیل که این میوه‌ها باعث پیشگیری و کاهش خطر ابتلاء به زخم اثنی عشر می‌شوند. می‌توان این میوه‌ها را به شیوه‌های مختلف ازجمله به عنوان آب‌میوه به صورت مایع، به‌عنوان میوه خام به شکل سالاد و یا برای ته‌بندی و به صورت سرپایی مصرف کرد. حتماً قبل از مصرف میوه از تمیز شسته شدن آن مطمئن شوید.
- عسل: در صورت مصرف عسل، یقین پیدا کنید که عسل طبیعی را مصرف می‌کنید. عسل را به سادگی می‌توان به شیوه‌های مختلف در رژیم غذایی روزمره خود گنجاند. عسل التهاب معده را کاهش می‌دهد. عسل را می‌توان روی نان گندم یا نان غلات مخلوط مالید و آن را در زمان‌های مناسب میل کرد. به دلیل اینکه عسل برای سلامتی مفید است و به حمایت از سیستم بدن در برابر بسیاری از بیماری‌ها و آلرژی‌ها کمک می‌کند، به‌طور روزمره و مرتب آن را میل بفرمائید.
هشدارها
اقداماتی که کاملاً باید از انجام آن‌ها پرهیز کرد عبارتند از:
- به علت اینکه مصرف سیگار و الکل احتمال ایجاد زخم اثنی عشر را افزایش می‌دهد از مصرف آن‌ها اجتناب کنید.
- از فشارهای عصبی زیاد دوری کنید.
- از مصرف داروهای ضدالتهاب مانند آسپرین و ایبوپروفن خود دارای کنید.
- از مصرف غذاهای تند پرهیز کنید.
عوارض بالقوه اثنی عشر چیست؟
با دنبال کردن برنامه درمانی که خود تدبیر کرده‌اید و برنامه طرح‌ریزی‌شده توسط متخصص می‌توانید به کاهش خطر عوارض جدی زخم اثنی عشر کمک کنید.
عوارض احتمالی زخم اثنی عشر عبارتند از:
- خونریزی داخلی
- سوراخ شدن زخم اثنی عشر
- درد و ناراحتی شدید
- پخش شدن عفونت
