مقعد نیز مثل هر جای دیگری از بدن ممکن است دچار زخم و التهاب شود، با این تفاوت که تمام زخم‌های درون روده‌ای نمی‌توانند همانند زخم‌های سطح پوست ایجاد درد و ناراحتی کنند تا فرد به سرعت متوجه وجود آن شود. بسته به محلی از مقعد که زخم ایجاد شده فرد احساس درد و در موارد شدید خونریزی خواهد کرد. زخم ایجاد شده درون دیواره‌ها و خروجی مقعد می‌تواند علت‌های بسیاری داشته باشد. توجه به مکانیزم به وجود آورنده‌ی زخم، بیماری و مشکلات متفاوتی برای فرد به وجود می‌آید. در ادامه به بحث در مورد هر یک از انواع زخم مقعدی می‌پردازیم.
سندرم زخم مقعد
منفرد بیماری است که هم‌زمان با ایجاد و گسترش یک یا چند زخم باز یا قرمز در راست روده رخ می‌دهد. رکتوم یک لوله عضلانی است که به پایان کولون متصل است. مدفوع از طریق مقعد از بدن عبور می‌کند. سندرم زخم مقعد منفرد یک اختلال نادر است که لزوماً به یک زخم ختم نمی‌شود و ممکن است قسمت‌های مختلف راست‌روده را مبتلا کند. این بیماری اغلب در افراد مبتلا به یبوست مزمن ایجاد می‌شود. این زخم می‌تواند منجر به خونریزی مقعدی در حین زور زدن هنگام دفع مدفوع شود.
شیوع زخم رکتال در مردان و زنان یکسان است و می‌تواند در هر سنی ایجاد شود. اکثر افراد مبتلا به زخم رکتال ۵۰ سال و یا کمتر هستند، در حالی‌که این بیماری ۲۵ درصد از افراد بالای ۶۰ سال را درگیر می‌کند. افراد مبتلا به اختلالات روانی خاص، مانند اختلال وسواسی ـ اجباری، در صورتی‌که رفتارهای نابه‌هنجار توالت را ترک نکنند در معرض خطر بالاتر ابتلا به زخم رکتوم قرار می‌گیرند. برخی بیماری‌های سیستمیک مانند زخم دهان نیز ممکن است خطر ابتلا به زخم رکتوم را افزایش دهد.
علایم و نشانه‌های ظاهری سندرم زخم مقعد عبارتند از:
شیوع زخم رکتال در مردان و زنان یکسان است و می‌تواند در هر سنی ایجاد شود. اکثر افراد مبتلا به زخم رکتال ۵۰ سال و یا کمتر هستند، در حالی‌که این بیماری ۲۵ درصد از افراد بالای ۶۰ سال را درگیر می‌کند. افراد مبتلا به اختلالات روانی خاص، مانند اختلال وسواسی ـ اجباری، در صورتی‌که رفتارهای نابه‌هنجار توالت را ترک نکنند در معرض خطر بالاتر ابتلا به زخم رکتوم قرار می‌گیرند. برخی بیماری‌های سیستمیک مانند زخم دهان نیز ممکن است خطر ابتلا به زخم رکتوم را افزایش دهد.
علایم و نشانه‌های ظاهری سندرم زخم مقعد عبارتند از:
- یبوست؛
- اسهال؛
- خونریزی از رکتوم؛
- زور زدن در هنگام دفع با وجود خروج مقدار کمی مدفوع؛
- گرفتگی عضلات شکم؛
- گرفتگی عضلانی دردناک مقعد؛
- درد یا احساس پری در لگن؛
- احساس دفع ناکامل مدفوع؛
- خروج ترشحات مخاطی راست روده؛
- بی‌اختیاری مدفوع؛
- .درد مقعد
با این حال، برخی از افراد مبتلا به سندرم زخم رکتوم منفرد ممکن است هیچ علایمی را تجربه نکنند و در حدود یک چهارم از تمام افراد مبتلا به زخم رکتوم بدون علامت هستند.
علت زخم مقعد منفرد
پزشکان معتقدند فشار یا آسیب به مقعد ممکن است باعث تشکیل زخم درون آن شود. نمونه‌هایی از شرایطی که می‌تواند به راست روده آسیب برساند عبارتند از:
- یبوست یا مدفوع متراکم؛
- زور زدن در هنگام دفع مدفوع؛
- پرولاپس رکتوم (هنگامی بیرون زدن راست روده از مقعد ایجاد می‌شود)؛
- انقباض و ناهماهنگی عضلات کف لگن (باعث کندی خونرسانی به رکتوم می‌شود)؛
- تلاش برای خروج دستی مدفوع متراکم؛
- نزدیکی مقعدی؛
- درهم فرو رفتگی روده‌ها.
تشخیص زخم مقعد منفرد
در صورت بروز هر یک از نشانه‌ها باید به پزشک مراجعه شود تا علت آن مشخص و اقدام درمانی لازم صورت گیرد. زیرا بسیاری از بیماری‌های مقعدی و شرایط دیگر ممکن است علایم شبیه به این سندرم ایجاد کند. در صورت شک به وجود زخم مقعدی ممکن است نیاز باشد تا به یک پزشک متخصص گوارش مراجعه شود. پزشک برای تشخیص قطعی نیاز به معاینه و آزمایش‌های تشخیصی دارد.
قبل از ملاقات با متخصص بهتر است لیستی از علایمی را که در مدت بروز مشکل هر چند بی‌ربط، تجربه کردید به همراه تغییرات اخیر زندگی روزمره و استرس‌های محیطی، داروها و مکمل‌های مصرفی خود یادداشت کنید تا راحت‌تر بتوانید پزشک خود را از مشکل خود آگاه سازید. حتی می‌توانید یک لیست دیگر از سؤالات خود تهیه کنید تا با پاسخ داده شدن آن‌ها کمی از شدت نگرانی خود بکاهید. این سؤالات شامل:
علل احتمالی علایم من چه هستند؟
چه نوع آزمایش‌هایی نیاز دارم؟
آیا این بیماری موقت یا بلند مدت است؟
آیا درمان خاصی نیاز دارد؟
گزینه‌های درمانی من چه مواردی هستند؟
من بیماری‌های دیگری نیز دارم، چگونه می‌توان این شرایط را با هم بهتر مدیریت کرد؟
آیا نیاز به محدودیت‌های رژیم غذایی یا فعالیت وجود دارد؟
آیا یک جایگزین عمومی برای داروهای تجویز شده من وجود دارد؟
آیا به ویزیت‌های پیگیری نیاز دارم؟ اگر چنین است، هر چند وقت یک بار؟
به احتمال زیاد پزشک نیز برای تشخیص بهتر مشکل سؤالاتی از شما می‌پرسد که در صورت آماده کردن پاسخ‌های آن از قبل در اتلاف وقت صرفه‌جویی می‌کنید. این سؤالات شامل:
اولین بار چه زمانی علایم را تجربه کردید؟
آیا نشانه‌ها مداوم یا گاه به گاهی بوده است؟
علایم شما چگونه تشدید می‌شوند؟
آیا شما به تازگی مشکل یبوست داشته‌اید؟
آیا چیزی می‌تواند علایم شما را بهبود دهد؟
سپس پزشک مربوطه با توجه به پاسخ‌هایی که از شما می‌گیرد، آزمایش ها و روش‌های تشخیصی مورد نیاز را درخواست می‌کند که تست‌های تشخیصی زخم مقعد عبارتند از:
قبل از ملاقات با متخصص بهتر است لیستی از علایمی را که در مدت بروز مشکل هر چند بی‌ربط، تجربه کردید به همراه تغییرات اخیر زندگی روزمره و استرس‌های محیطی، داروها و مکمل‌های مصرفی خود یادداشت کنید تا راحت‌تر بتوانید پزشک خود را از مشکل خود آگاه سازید. حتی می‌توانید یک لیست دیگر از سؤالات خود تهیه کنید تا با پاسخ داده شدن آن‌ها کمی از شدت نگرانی خود بکاهید. این سؤالات شامل:
علل احتمالی علایم من چه هستند؟
چه نوع آزمایش‌هایی نیاز دارم؟
آیا این بیماری موقت یا بلند مدت است؟
آیا درمان خاصی نیاز دارد؟
گزینه‌های درمانی من چه مواردی هستند؟
من بیماری‌های دیگری نیز دارم، چگونه می‌توان این شرایط را با هم بهتر مدیریت کرد؟
آیا نیاز به محدودیت‌های رژیم غذایی یا فعالیت وجود دارد؟
آیا یک جایگزین عمومی برای داروهای تجویز شده من وجود دارد؟
آیا به ویزیت‌های پیگیری نیاز دارم؟ اگر چنین است، هر چند وقت یک بار؟
به احتمال زیاد پزشک نیز برای تشخیص بهتر مشکل سؤالاتی از شما می‌پرسد که در صورت آماده کردن پاسخ‌های آن از قبل در اتلاف وقت صرفه‌جویی می‌کنید. این سؤالات شامل:
اولین بار چه زمانی علایم را تجربه کردید؟
آیا نشانه‌ها مداوم یا گاه به گاهی بوده است؟
علایم شما چگونه تشدید می‌شوند؟
آیا شما به تازگی مشکل یبوست داشته‌اید؟
آیا چیزی می‌تواند علایم شما را بهبود دهد؟
سپس پزشک مربوطه با توجه به پاسخ‌هایی که از شما می‌گیرد، آزمایش ها و روش‌های تشخیصی مورد نیاز را درخواست می‌کند که تست‌های تشخیصی زخم مقعد عبارتند از:
- معاینه‌ی انگشتی مقعد: پزشک با یک انگشت پوشیده شده با دستکش به آرامی درون مقعد فرد را لمس می‌کند تا درد یا خونریزی ناحیه‌ی خاص یا وجود یک توده‌ی برجسته یا سفت درون مقعد را تشخیص دهد؛
- سیگموئیدوسکوپی: در طول این آزمون، پزشک یک لوله قابل انعطاف با یک لنز مجهز را از طریق مقعد وارد می‌کند تا بتواند راست روده و قسمت از روده‌ی بزرگ را بررسی کند. اگر در این حین یک ضایعه دیده شود، می‌تواند یک نمونه از بافت (بیوپسی) برای آزمایش بردارد. ۵۷ درصد زخم‌های باز با این روش رویت می‌شوند؛
- سونوگرافی: سونوگرافی یک تکنیک تصویربرداری با کمک امواج صوتی برای ایجاد تصاویر است. پزشک ممکن است سونوگرافی را برای کمک به افتراق سندرم زخم مقعد از شرایط دیگر توصیه کند؛
- دفکوگرافی: یک روش تشخیص اصلاح شده است که در آن ابتدا یک خمیر نرم باریمی را وارد مقعد کرده سپس هنگام دفع آن، اجابت مزاج فرد تحت عکسبرداری با اشعه ایکس قرار می‌گیرد تا پرولاپس احتمالی یا مشکلات عملکرد و ناهماهنگی عضلات را نشان دهد.
درمان زخم مقعد منفرد
درمان سندرم زخم مقعد منفرد تا حد زیادی بستگی به شدت وضعیت بیمار دارد. افراد مبتلا به علایم و نشانه‌های خفیف ممکن است از طریق تغییر در شیوه‌ی زندگی خود بهبود نسبی پیدا کنند، در حالی‌که بیماران دارای علایم و نشانه‌های بیشتر و شدیدتر ممکن است نیاز به درمان داشته باشند. در مراحل ابتدایی بیماری با تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی از جمله افزایش فیبر موجود در مواد غذایی تا ۲۰ الی ۳۵ گرم روزانه (برای حجیم کردن مدفوع و دفع آسان‌تر آن) و مصرف مایعات فراوان می‌توان بیماری را کنترل کرد. بهترین منابع فیبر میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس دار است. خوردن میوه ها و سبزیجات با پوست بیشتر از آب میوه توصیه می‌شود. گندم و جو نیز به عنوان منابع غنی فیبر عالی هستند. نوشیدن آب و دیگر مایعات فاقد کافئین در طول روز به میزان کافی به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند. با مصرف آب آلو و سایر نوشیدنی‌ها به مصرف مایعات خود تنوع دهید. از طرفی استفاده از نرم‌کننده‌های مدفوع و مسهل‌های حجم دهنده نیز می تواند با جذب آب به نرم شدن مدفوع و سهولت اجابت مزاج بدن اعمال زور و فشار کمک کند.
افرادی که به اشتباه به زور زدن هنگام دفع مدفوع عادت کرده‌اند نیز باید با یادگیری شل کردن عضلات کف لگن حین اجابت مزاج این عادت غلط خود را ترک کنند. پزشک می‌تواند با تکنیک‌های خاصی روش صحیح کنترل عضلات مقعدی را آموزش دهد.
در صورت وخیم‌تر بودن مشکل، ممکن است داروها و روش‌های درمانی خاصی مانند استروئید موضعی، تنقیه، سولفاسالازین و سم بوتولینوم (بوتاکس) به کاهش علایم سندرم زخم مقعد کمک کند. با این حال، این درمان برای همه اثردهی مثبت ندارد و برخی از آن‌ها هنوز درمان تجربی در نظر گرفته می‌شود.
وقتی چاره‌ای جز جراحی و برداشتن زخم باقی نمی‌ماند پزشک با کمک دو روش متفاوت این کار را انجام می‌دهد که عبارت است از:
افرادی که به اشتباه به زور زدن هنگام دفع مدفوع عادت کرده‌اند نیز باید با یادگیری شل کردن عضلات کف لگن حین اجابت مزاج این عادت غلط خود را ترک کنند. پزشک می‌تواند با تکنیک‌های خاصی روش صحیح کنترل عضلات مقعدی را آموزش دهد.
در صورت وخیم‌تر بودن مشکل، ممکن است داروها و روش‌های درمانی خاصی مانند استروئید موضعی، تنقیه، سولفاسالازین و سم بوتولینوم (بوتاکس) به کاهش علایم سندرم زخم مقعد کمک کند. با این حال، این درمان برای همه اثردهی مثبت ندارد و برخی از آن‌ها هنوز درمان تجربی در نظر گرفته می‌شود.
وقتی چاره‌ای جز جراحی و برداشتن زخم باقی نمی‌ماند پزشک با کمک دو روش متفاوت این کار را انجام می‌دهد که عبارت است از:
- جراحی پرولاپس رکتوم: در صورت وجود بیرون‌زدگی راست‌روده از مقعد پزشک با کمک رکتوسکوپی جراحی را انجام می‌دهد و بخش بیرون‌زده و درحال آسیب را حذف یا ترمیم می‌کند.
- جراحی زخم: ممکن است فقط ناحیه‌ی زخم ایجاد شده در رکتوم را برداشته و محل آن را ترمیم کند. با این حال ممکن است پس از جراحی زخم مقعد عود کند.
- جراحی برای برداشتن مقعد: جراحی برداشتن راست روده یک گزینه‌ی درمانی برای افرادی است که دارای علایم و نشانه‌های شدید هستند که از درمان‌های دیگر نتیجه نگرفته‌اند. جراح ممکن است مسیر روده بزرگ را به شکم باز کند (کولوستومی) و آن را به یک کیسه جمع‌آوری مدفوع وصل کند.
عوارض ناشی از جراحی زخم رکتوم ممکن است شامل خونریزی بیش از حد رکتوم، اختلال شدید عملکرد روده، تشکیل آبسه، تشکیل سوراخ در دیواره‌ی روده در زیر زخم و عفونت جراحی باشد. درمان‌های خود مراقبتی، محدودیت در زندگی و فعالیت روزانه‌ی فرد ایجاد نخواهد کرد اما در صورت جراحی زخم مقعد ممکن است فرد مجبور به ترک کارهای سنگین فیزیکی تا بهبودی کامل شود و در صورت بازگشت به محل کار باید دسترسی آسان به امکانات سرویس بهداشتی در صورت کولوستومی داشته باشد.
منبع : iran-clinic
