کولیت و التهاب روده "کولیت اولسراتیو" نوعی بیماری التهابی روده است که باعث تورم، زخم و کاهش عملکرد کولون (روده بزرگ) و رکتوم (راست‌روده) می‌شود. اسهال خونی و درد در ناحیه شکم از علائم شایع این بیماری محسوب می‌شوند. کولیت و التهاب روده یک بیماری مزمن (طولانی‌مدت) است که جهت جلوگیری از عود مجدد و حفظ دوره بهبودی، به مراقبت و درمان مداوم نیاز دارد. کولیت و التهاب روده در هر سنی می‌تواند رخ دهد، اما معمولاً در بزرگ‌سالان جوان بین سنین ۱۵ الی ۲۵ شایع‌تر است. همچنین شیوع ان در بین سنین ۵۰ الی ۷۰ سال افزایش می‌یابد. این بیماری به‌ندرت کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. معمولاً زنان نسبت به مردان بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علت‌ها و دلایل
علت دقیق بروز کولیت و التهاب روده ناشناخته است. فرض بر این بوده است که یک بیماری خود ایمنی در بروز آن مؤثر است، بدین معنی که سیستم ایمنی بدن به سلول‌ها و بافت‌های سالم روده حمله‌ور می‌شود. استعداد ابتلا به این رفتار غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن در روده‌ها، ممکن است از طریق ژن‌ها به فرزندان منتقل گردد. افرادی که بستگان درجه یک آن‌ها (به‌عنوان‌مثال برادر، خواهر، فرزند، پدر و مادر) مبتلابه کولیت و التهاب می‌باشند، شانس آن‌ها برای ابتلای به این بیماری بیشتر است. در سال‌های اخیر حدود ۳۰ ژن شناسایی‌شده است که احتمال داده می‌شود در بروز این بیماری مؤثر باشند. عوامل محیطی نیز ممکن است در میان نقش داشته باشند. عواملی مانند استرس و خوردن مواد غذایی خاص موجب بروز کولیت و التهاب روده نمی‌شوند، اما ممکن است علائم بیمار را بدتر کنند.
علائم و نشانه‌ها
علائم شایع کولیت و التهاب روده شامل بروز دوره‌هایی از اسهال خونی و درد در قسمت تحتانی شکم می‌باشد. همچنین ممکن است احساس نیاز فوری به دفع در بیماران دست دهد. ممکن است حرکات روده هنگام دفع سریع بوده و مواد دفعی با شدت زیادی دفع گردند. همچنین ممکن است مواد دفعی حاوی ترشحات مخاطی یا ترشحات چرکی باشند. دیگر علائمی که ممکن است در اثر این بیماری تجربه شود، عبارت‌اند از:
- خستگی
- ضعف
- احساس عمومی عدم سلامت
- کاهش وزن
- از دست دادن اشتها
- نفخ شکم
میزان تکرار و شدت علائم متفاوت است. تقریباً نیمی از همه افراد مبتلا با این بیماری، سطح ملایمی از علائم را تجربه می‌کنند. بااین‌حال برای دیگران، ممکن است علائم با شدت سخت‌تری رخ دهد. شدت علائم به میزان درگیری روده بزرگ وابسته است.
تشخیص
زمانی پزشک به بیماری کولیت و التهاب روده مشکوک می‌شود که بیمار علائمی همچون خونریزی از رکتوم، اسهال و درد شکم متناوب را تجربه کرده باشد. به‌عنوان بخشی از تشخیص پزشک شرح‌حال کامل پزشکی بیمار را دریافت کرده. یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. ممکن است پزشک آزمایش خون و نمونه‌برداری از مدفوع را درخواست دهد.
- در کولیت اولسراتیو، نتایج آزمایش خون اغلب حاکی از وجود کم‌خونی و علائم التهاب در بدن می‌باشد. در نمونه مدفوع اغلب حضور خون، چرک و ترشحات مخاطی نشان داده می‌شود.
- اگر احتمال وجود کولیت اولسراتیو در بیماری وجود داشته باشد، ممکن است آندوسکوپی توصیه شود. آندوسکوپی مهم‌ترین تست تشخیصی در خصوص کولیت و التهاب روده‌ها محسوب می‌شود.
- تصویربرداری به کمک اشعه ایکس و با استفاده از باریم (یک مایع گچی تحت اشعه ایکس قابل‌مشاهده می‌شود.) می‌تواند در تعیین میزان درگیری روده بزرگ و کولیت اولسراتیو مؤثر باشد.
درمان
در درمان کولیت و التهاب روده هدف اصلی جلوگیری از عوارض این بیماری، کاهش التهاب و حفظ دوره بهبودی بیمار است. نوع درمان به میزان و شدت بیماری بستگی دارد. سن فرد، سلامت عمومی، شیوه زندگی و انتخاب شخصی افراد در نوع درمان لحاظ می‌شود. در موارد بسیار خفیف ممکن است، اصلاح رژیم غذایی و کاهش استرس درمان موردنیاز بیمار باشد تا علائم او بدین طریق کاهش یابد. بااین‌حال ممکن است، در موارد شدید، عمل جراحی برای برداشتن کولون و رکتوم لازم باشد.
گزینه‌های درمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
کاهش استرس
درحالی‌که استرس باعث ایجاد کولیت اولسراتیو نمی‌شود، اما می‌تواند در برخی از افراد نشانه‌های بیماری را بدتر کند. استفاده از تکنیک‌های کاهش دنده استرس می‌تواند در مدیریت این بیماری مؤثر باشد.
رژیم غذایی
شواهد علمی خاصی مبتنی بر مؤثر بودن یک غذای خاص برای درمان کولیت و التهاب روده وجود ندارد. بااین‌حال، برخی از مواد غذایی می‌توانند علائم بیماری را در برخی از افراد را بدتر کنند. یادداشت نمودن برنامه غذایی می‌تواند در شناسایی غذاهای مشکل‌ساز، مفید باشد. پس از شناسایی این غذاها، این مواد باید در طول شعله‌ور شدن بیماری پرهیز شوند. در برخی موارد استفاده از ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند آهن و کلسیم، توصیه می‌شود.
درمان‌های جایگزین
برخی از افراد دریافته‌اند که روش‌های درمانی مانند ماساژ، یوگا، طب سوزنی و درمان‌های طبیعی در کنترل بیماری‌شان مؤثر است. بهتر است قبل از شروع این درمان‌ها با پزشک خود به مشورت به پردازید.
داروها
درمان کولیت اولسراتیو معمولاً شامل استفاده از داروهای ضدالتهابی‌ای می‌شود که حاوی داروی شناخته‌شده" ۵-آمینوسالیسیلیک اسید " (۵-ASA) باشند. نمونه‌هایی از این داروها عبارت‌اند از: سولفاسلازین (Salazopyrin)، مسالازین (Pentasa، Asacol) و اولزالازین (Dipentum). این داروها التهاب را در کولون و رکتوم کاهش می‌دهند و منجر به کاهش علائم بیمار می‌شوند. این داروها معمولاً به‌صورت بلندمدت مصرف می‌شوند و می‌توانند از عود مجدد و شعله‌ور شدن بیماری جلوگیری به عمل‌آورند.
جراحی
در موارد شدید، که دارو و درمان‌های حمایتی در کنترل شرایط موفق نباشند، یا در مواردی که عوارض جانبی داروها غیرقابل‌تحمل باشند، ممکن است جراحی لازم باشد. حدود ۲۰٪ از افراد مبتلابه کولیت اولسراتیو در برخی از مراحل به جراحی گسترده نیاز دارند. سه روش اصلی جراحی برای درمان کولیت اولسراتیو وجود دارد.
پروکتوکولکتومی کل و ایلئوستومی
در این روش درمانی کل کولون و رکتوم برداشته می‌شوند. انتهای روده کوچک تا دیواره شکمی کشیده خواهد شد. یک کیسه جمع‌آوری در دهانه مقعد قرار داده می‌شود و مدفوع در ان جمع‌آوری می‌گردد. در صورت نیاز کیسه توسط شخص تخلیه می‌گردد. ایلئوستومی یک روش دائمی است. این نوع عمل جراحی یک درمان دائمی برای کولیت اولسراتیو محسوب می‌شود.
کولکتومی ساب توتال و آناستوموز ایلئورکتال
در این روش جراحی روده بزرگ برداشته می‌شود، اما راست‌روده باقی می‌ماند. انتهای روده کوچک به انتهای فوقانی راست‌روده متصل می‌گردد.
آناستوموز ایلئوانال (عمل جراحی پاوچ)
در این روش کل کولون و رکتوم برداشته خواهند شد. از بخشی از روده کوچک استفاده می‌شود تا یک کیسه کوچک برای ذخیره مدفوع به وجود آید. سپس کیسه به مقعد متصل می‌شود. این روش جراحی به ایلئوستومی دائمی نیاز ندارد.
پیشگیری
شواهد محکم علمی در خصوص مؤثر بودن مواد غذایی در به وجود آوردن این بیمار وجود ندارد. اما ممکن است هنگام شعله‌ور شدن بیماری، برخی از غذاهای خاص علائم شما را تشدید نماید.
برخی از روش‌هایی که می‌توانند در کاهش علائم مؤثر باشند عبارت‌اند از:
- نوشیدن مقدار کمی آب در طول روز
- خوردن غذاهای کم‌حجم در طول روز
- محدود کردن مصرف غذاهای حاوی فیبر بالا
- اجتناب از مصرف غذاهای چرب
- کاهش مصرف شیر اگر شما دچار عدم تحمل لاکتوز (قادر به هضم لاکتوز نمی‌باشید) هستید.
